ماهنامه علمی - تخصصی مطالعات میان‌رشته‌ای هنر و علوم انسانی
Interdisciplinary Studies of Arts and Humanities

:: مقاله مرتبط با : جلد بهار 1401 ، شماره 1 , 1

Investigating the Symbolic Meaning of the Geometric Motifs of Crucifix, Star, and Shamse in the Plaster Decorations of Faryumed Jame Mosque




نویسندگان :
فائزه ترك چين1،
موسسه آموزش عالی فردوس(مسئول)1
تعداد صفحات : 81
چکیده :

نقوش و نقش‌مایه‌ها در هنرهای اسلامی، مضمونی نمادین دارند و کاربرد آن‌ها در تزیینات به‌ویژه تزئینات معماری از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برای معماران و هنرمندان مسلمان برخوردار بوده است. هنرمند ایرانی مسلمان با به‌کارگیری نقوش نمادین، علاوه بر ایجاد فضایی زیبا و چشم‌نواز، مفاهیم نهفته در آن‌ها را برای مخاطب مسلمان به‌نمایش می‌گذارد. این نمایش در مکان‌های مذهبی که محلی برای تجلی امور عرفانی و مقدس است، رسالتی پراهمیت را عهده‌دار می‌باشد. از ویژه‌ترین این نقوش نمادین، می‌توان به‌نقوش هندسی اشاره داشت که در اوج تجرید رموزی در دل خود نهفته دارند. مسجد جامع فریومد با دارا بودن وفور نقوش و تزئینات متنوع، رموزی گسترده را در دل خود گنجانده و گنجینه‌ای از نقش‌مایه‌های نمادین هنر اسلامی است. در مطالعات انجام شده، این نقوش از نظر ظاهر و نوع، بررسی و مورد دسته‌بندی قرار گرفته‌اند و معرفی‌ای مختصر از هر نقش انجام شده است. اما آن‌چه در رابطه با این نقوش، نیازمند بررسی‌ای عمیق و جامع‌تر است، پرداختن به‌ذات و رموز نهفته در این نقوش می‌باشد که علت اصلی پیدایش و خلق آن‌ها است. تزیینات به‌کار رفته در مسجد فریومد شامل دو دسته کلی نقوش هندسی و گیاهی‌اند که در مقالۀ حاضر، به‌واکاوی دقیق و عمیق نقوش هندسی به‌کار رفته در این مسجد از منظر نمادین پرداخته شده است.



چکیده انگلیسی :

Patterns and motifs in Islamic arts have a symbolic theme and their use in decorations, especially architectural ornaments, has a special place and importance for Muslim architects and artists. Using symbolic motifs, the Iranian Muslim artist, in addition to creating a beautiful and eye-catching atmosphere, shows the concepts hidden in them to the Muslim audience. This show has an essential mission in religious places that are a place for the manifestation of mystical and sacred matters. Among the most special of these symbolic motifs, we can refer to the geometric motifs, which have secrets hidden in their heart at the height of abstraction. Faryumed Jame Mosque, with its abundance of motifs and various decorations, contains comprehensive mysteries in its heart and is a treasure of symbolic motifs of Islamic art. In the conducted studies, these motifs have been examined and categorized in terms of appearance and type, and a brief introduction of each role has been made. But what needs a deeper and more comprehensive investigation of these motifs is to deal with the essence and secrets hidden in them, which is the main reason for their emergence and creation. The decorations used in Faryomed Mosque include two general categories of geometric and plant motifs; in this article, a detailed and in-depth analysis of the geometric motifs used in this mosque is discussed from a symbolic point of view.



موضوع : مقاله
کلمات کلیدی : نماد، هنر اسلامی، مسجد فریومد، نقوش هندسی، شمسه، چلیپا، ستاره
کلمات کلیدی انگلیسی: symbol, Islamic art, Faryumed mosque, geometric patterns, shamse, cross, star
مراجع :
قرآن کریم. اسفندیاری، اپه‌نا. (1388). «چلیپا، رمز انسان کامل». پژوهشنامۀ فرهنگ و هنر. ش1. صص32-49. اشرافی، نسیم. (1398). «بازشناسی ساختار مساجد ایرانی در مقایسه با سایر مساجد جهان اسلام با تکیه بر مفهوم کمال‌گرایی (توحید) در نماد چلیپا». پژوهش‌های معماری اسلامی. ش24. صص188-206. باستان فرد، متین و محسنی، منصوره. (1399). «بررسی گونه‌های کهن‌الگوی چلیپا در معماری ایرانی». معماری و شهرسازی آرمان‌شهر. ش31 . صص125-143. بختورتاش، نصرت الله. (1371). نشان راز امیز یا گردونۀ مهر. تهران: مؤلف. بمانیان، محمدرضا؛ درازگیسو، سیدعلی و سالم، پایا. (1392). «بررسی تطبیقی کاربرد نماد و نشانه در آثار معماری دوره‌های صفوی و معاصر ایران». نقش جهان. ش2. صص13-21. جعفری دهکردی، ناهید؛ علی بابایی، گلنار و قاضی‌زاده، خشایار. (1400). «ویژگی نمادین ستارۀ هشت پر و ارتباط آن با امام رضا (ع) به استناد علم اعداد (حروف ابجد)». هنرهای صناعی ایران. ش6. صص88-97. حسینی، سید هاشم. (1390). «کاربرد تزیینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعۀ شیخ صفی الدین اردبیلی». مطالعات هنر اسلامی. ش14. صص7-24. حسيني، سيدهاشم و فراشي ابرقويي، حسين. (١٣٩٣). «تحليل جنبه‌هاي نمادين شيعي در تزيينات مسجد جامع يزد». نگره. ش٢٩. صص33-43. دهشتی، مجید؛ خوشنژاد، مهدی و حسینی، سیده مریم. (1397). «نگرشی هندسی و مفهومی به‌زمینه‌های گره ده تند و کند هنر گره چینی». مطالعات هنر اسلامی. 14(32). صص21-40. رنجبر، مریم؛ نیک اندیش، بهزاد و چیت سازیان، امیرحسین. (1398). «نقش نمادین ستاره در قالی‌های دوره اسلامی». پیکره. صص65-76. رئیس زاده، سارا. (1390). «ارزش‌های نمادین در نقوش هندسی مجموعۀ شیخ صفی». هنرهای تجسمی نقش‌مایه. 4(9). صص73-84. زارعی، محمد ابراهیم. (1390). «فریومد و مسجد جامع آن». مطالعات باستان‌شناسی. 3(2). صص94-128. سالور، ندا؛ سهرابی نصیرابادی، مهین و نظرنژاد، نرگس. (1400). «تبیین خردگرایی ابن‌سینا در روند ابداع نقوش هندسی تزئینات وابسته به‌معماری مورد مطالعاتی پنج آرامگاه سلجوقی». باغ نظر. ش18. صص53-68. شفیع‌زاده، اسدالله. (1396). «مطالعۀ تطبیقی تزیینات نقوش هندسی گره‌چینی در معماری اسلامی و قاعدۀ عرفانی تجدد امسال در اندیشۀ ابن عربی». مطالعات تطبیقی هنر. 8(16). صص49-64. شکرپور، شهریار و کاظم‌پور، مهدی. (1399). «تحلیل نمادشناسی نقوش سنگ مزارات اسلامی موزه شهر اهر». هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی. ۲۵(۱). صص71-86. شکفته، عاطفه. (1398). «مطالعۀ تطبیقی آرایه‌های گنجی در دو بنای شاخص از خراسان بزرگ: رباط شرف و مسجد فریومد سلجوقی خوارزمشاهی و ایلخانی». نگره. ش52. صص101-121. شیخی، علیرضا و سیروس، ساناز. (1398). «مطالعۀ تطبیقی تزئینات محراب‌های مسجد-مدرسه زوزن و مسجد فرومد». نامۀ هنرهاي تجسمي و كاربردي. ش25. صص47-68. صفاری احمداباد، سمیه و شریف زاده، محمدرضا. (1395). «بررسی رابطة تطبیقی واژة لوگوس از منظر هراکلیتوس و نشان چلیپا در اندیشة ایرانیان». باغ نظر. 13(42). صص45-56. علیزاده، سیامک و مردی، اکرم. (1396). «زیبایی‌شناسی نقوش کبری مسجد فریومد». مبانی نظری هنرهای تجسمی. ش4. صص19-32. قائم، گیسو. (1388). «پیام چلیپا بر سفالینه‌های ایران». صفه. 19(1و2). صص34-42. قراگوزلو، بهاره و حاتم، غلامعلی. (1393). «بررسی رمز نقوش هندسی دایره مثلث و مربع در هنر اسلامی». نقش‌مایه. 8(21). صص45-50. قنبری شیخ شبانی، فاطمه و قاسمی سیچانی، مریم. (1398). «واکاوی شکل‌گیری نقوش هندسی شکسته در کاشی‌کاری‌های مسجد جامع اصفهان». نگارینه هنر اسلامی. 6(18). صص155-169. کاظم‌پور، مهدی و محمدزاده شقلاقی، نعیمه. (1398). «مطالعۀ تطبیقی نقوش هنر فلزکاری دورۀ تیموری با دورۀ صفوی». اولین کنفرانس ملی دوسالانۀ باستان‌شناسی و تاریخ هنر ایران. صص1-13. کشتگر، ملیحه. (1391). «بررسی تطبیقی چلیپا به‌عنوان نماد دینی در تمدن‌های ایران باستان، بین‌النهرین، هند و چین». نقش‌مایه. 5(12). صص63-72. گنون، رنه. (1374). معانی رمز صلیب. ج1. ترجمۀ بابک علیخانی. تهران: سروش. منتظر، بهناز و سلطان‌زاده، حسین. (1397). «بازتاب نقش پنج ضلعی منتظم در نقوش هندسی معماری اسلامی ایران». مطالعات هنر اسلامی. 14(۳۰). صص15-40. نصر، سیدحسین. (1380). معرفت و معنویت. ترجمۀ انشاالله رحمتی. تهران: سهروردی. یونگ، کارل گوستاو. (1395). انسان و سمبل‌هایش. ترجمۀ محمد سلطانیه. تهران: جامی.
تعداد بازدید از مقاله : 371
تعداد دانلود فایل : 24

تصویر جلد


سایر شماره ها

دوره 2 (سال 1402) دوره 1 (سال 1401)

مقالات پر بازدید